×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Podział niepożądanych reakcji na pokarmy

Pytanie nadesłane do redakcji

Testy na nietolerancję wskazały sporo produktów, których muszę unikać, m.in. gluten, jajko, mleko krowie (wysoka nietolerancja), ryż, kukurydza (średnia nietolerancja), ziemniak, por (niska nietolerancja).

  1. Czy nietolerancja pokarmowa na wymienione produkty mija po jakimś czasie stosowania diety eliminacyjnej na te produkty, czy jest to dieta na całe życie?
  2. Czy jeśli mija, to oznacza, że organizm sam się uodparnia?
  3. Czy mogę od Państwa dostać plan żywieniowy eliminujący te produkty, gdyż wszędzie gdzie eliminowany gluten, to zastępowany jest kukurydzą bądź ryżem, a ja tych produktów też nie mogę, a podobno ciągłe jedzenie kaszy gryczanej bądź jaglanej może spowodować nietolerancję także tych produktów.

Odpowiedziały:

dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia Alergologiczna "Podgórna" w Szczecinie

mgr Paulina Jamrozik
dietetyk
Gabinet Dietetyczny "MEDIS"

Dr n. med. Grażyna Durska: Nie wiem jakie testy na nietolerancję pokarmową były wykonywane, dlatego też nie mogę udzielić pełnej odpowiedzi. W medycynie opartej na faktach obecnie nie ma testów wykrywających nietolerancję pokarmową, których wyniki podawano by w sposób opisany w pytaniu („nietolerancja wysoka, średnia, niska”). Przypuszczam, że oznaczenia wykonywane były metodą biorezonansu, jeśli tak, to nie jest to metoda zweryfikowana, zalecana przez którekolwiek z towarzystw alergologicznych. Na jej podstawie nie można również ustalać diet eliminacyjnych.

W 1999 r. Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI) zaproponowała obowiązujący obecnie podział niepożądanych reakcji na pokarmy na:

  1. Nadwrażliwość pokarmową alergiczną = (alergia pokarmowa) nadwrażliwość
    - alergia pokarmowa IgE-zależna
    - alergia pokarmowa IgE-niezależna
  2. Nadwrażliwość pokarmową niealergiczną

Wcześniejszy podział dzielił niepożądane reakcje na pokarmy na:

  1. Toksyczne
  2. Nietoksyczne:
    • Pochodzenia immunologicznego (alergia na pokarmy)
      - IgE-zależna
      - IgE-niezależna
    • Pochodzenia nieimmunologicznego (niealergiczne)
      - enzymatyczne
      - farmakologiczne
      - niezdefiniowane

Podział uznawany przez Komitet Amerykańskiej Akademii Alergologii i Immunologii jest nieco inny. Wyróżnia on bowiem:

  • Alergie pokarmowe (reakcje związane z mechanizmami immunologicznymi występujące u niewielkiej grupy osób po spożyciu minimalnych ilości uczulającego pokarmu)
  • Nietolerancje pokarmowe (niefizjologiczna odpowiedź o podłożu nieimmunologicznym na spożywany pokarm)
  • Anafilaksję pokarmową (gwałtowna, zagrażająca życiu reakcja na spożyty pokarm)
  • Pseudoreakcje pokarmowe (objawy kliniczne identyczne jak w alergii pokarmowej przebiegające w mechanizmie nieimmunologicznym po spożyciu pokarmów zawierających związki biologicznie czynne, np. histamina, serotonina, tyramina, dodatki spożywcze)
  • Zatrucie pokarmowe (reakcje wywołane bez zaangażowania mechanizmów immunologicznych, wywołane np. przez toksyny)
  • Farmakologiczne reakcje pokarmowe (reakcje nietolerancji pokarmowej wywoływane przez naturalne lub dodawane do pokarmów aktywne substancje farmakologiczne, np. kofeina)
  • Metaboliczne reakcje pokarmowe (niepożądana reakcja powodująca efekt metaboliczny)
  • Awersje pokarmowe (reakcja psychiczna typu wstręt, wymioty, nudności związana ze spożywaniem określonych pokarmów)
  • Dziwactwa pokarmowe (chęć zwrócenia uwagi otoczenia czasami objaw choroby psychicznej)
  • Nerwice pokarmowe

Badaniem o największym znaczeniu w diagnostyce nadwrażliwości pokarmowej jest test prowokacji pokarmowej z podwójnie ślepą próbą. Pokarm zostaje zamaskowany w kapsułce. Badany oraz osoba prowadząca badanie nie wiedzą, w którym momencie badany otrzymuje zakodowany pokarm, a w którym zakodowane placebo. Przez cały okres badania prowadzi się obserwację występujących objawów klinicznych. Po zakończeniu próby badanie zostaje rozkodowane. Analiza wyników pozwala ustalić czy reakcja kliniczna rzeczywiście jest następstwem spożywanego pokarmu.

Badaniami pomocniczymi w reakcjach alergicznych o mechanizmie IgE-zależnym są: testy punktowe z komercyjnymi alergenami pokarmowymi (gotowe zestawy przygotowane w laboratoriach medycznych) oraz z alergenami natywnymi (świeże produkty spożywcze dostarczane przez pacjenta). W wybranych przypadkach wykonuje się także oznaczenie swoistych przeciwciał IgE dla badanych produktów (ważne, aby badanie było wykonane wyłącznie w wiarygodnych laboratoriach).

W przypadku potwierdzonej nadwrażliwości alergicznej dieta eliminacyjna, trwająca zwykle kilka miesięcy, prowadzi zwykle do wytworzenia tolerancji immunologicznej. W przypadku alergii związanej z uczuleniem na orzechy, ryby, owoce morza wytworzenie tolerancji jest bardzo mało prawdopodobne.

Reakcje nadwrażliwości niealergicznej występują znacznie częściej od alergii pokarmowej. Do tej grupy należą m.in. nietolerancje węglowodanów

  1. pierwotne nieodwracalne – np.:
    - wrodzony niedobór laktazy, sacharozy – izomaltazy
    - niedobory nabyte – hipolaktazja typu późnego

  2. niedobory wtórne, zwykle odwracalne
    - niedobory disacharydaz zależne od zaniku kosmków jelitowych w przebiegu alergii pokarmowej, choroby trzewnej, biegunek infekcyjnych, lambliazy, chemioterapii, po operacyjnym usunięciu części jelita
    - złe wchłanianie cukrów prostych.

Badania stosowane w diagnostyce nietolerancji cukrów to: badanie stolca, testy obciążeniowe cukrem, pomiary aktywności disacharydaz w bioptatach jelitowych.

W przypadkach nadwrażliwości niealergicznej patogeneza objawów klinicznych związana jest z innymi mechanizmami niż w nadwrażliwości alergicznej, dlatego dieta eliminacyjna nie prowadzi do wytworzenia tolerancji immunologicznej.

W diagnostyce różnicowej niepożądanych reakcji pokarmowych należy uwzględnić ponadto: chorobę trzewną, stany zapalne jelit o etiologii infekcyjnej, zakażenia pasożytnicze, nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, wady anatomiczne, zespoły niedoborów immunologicznych, zespół jelita drażliwego, choroby wątroby, trzustki, żołądka, mukowiscydozę choroby endokrynologiczne [m.in. choroby tarczycy]).

Jest bardzo mało prawdopodobne występowanie nietolerancji na tak dużą ilość pokarmów. Proponuję zweryfikowanie wyników przez lekarza alergologa i gastrologa.

W przypadku stosowania diety eliminacyjnej obejmującej wiele pokarmów ważne jest, aby dieta była odpowiednio zbilansowana, co zapobiegnie niedoborom pokarmowym. Dobrze byłoby, aby dietę ustalił doświadczony dietetyk.

Piśmiennictwo:

Bartuzi Z. (red.): Alergia na pokarmy. Alergologia w praktyce tom IV. Mediton Oficyna Wydawnicza 2006.
Bartuzi Z.: Wytwarzanie tolerancji a immunoterapia na pokarmy. Alergia. Astma. Immunologia 2010. Supl.: 243–244.
Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W., Stokłosa T. (red.): Immunologia.Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2013.
Rogala B., Rymarczyk B.: Diagnostyka nadwrażliwości na pokarmy, czy szukanie igły w stogu siana? Alergia. 2009; 2/40: 26–29.
Socha J. (red.): Gastroenterologia praktyczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
Stelmach I., Majak P., Jerzyńska J.: Alergia a nietolerancja pokarmowa. Terapia. Alergologia 2009; 3(222): 121–125.

Mgr Paulina Jamrozik: Podstawą będzie dobranie odpowiedniej metody diagnostycznej. Jeśli test na nietolerancję wykazał wysoką nietolerancję glutenu, należy wykonać profesjonalne badania w tym kierunku, zanim przystąpi Pani do diety eliminacyjnej. Upewni się Pani wówczas czy jest to celiakia (trwała nietolerancja glutenu), alergia na gluten, czy po prostu nadwrażliwość na gluten.

Lekarz pierwszego kontaktu powinien skierować chorego do gastroenterologa. Następnym etapem jest wykonanie zleconych przez gastroenterologa badań serologicznych z krwi: oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwko:

  • endomysium mięśni gładkich (EmA)
  • transglutaminazie tkankowej (tTG)

W trakcie diagnostyki należy pobrać krew na badanie oceniające całkowite stężenie IgA. W przypadku niedoboru IgA ocenia się wówczas przeciwciała w klasie IgG. Pod kątem celiakii wykonywane są także badania genetyczne (HLA DQ2/DQ8). Ujemny wynik badania genetycznego praktycznie wyklucza rozpoznanie celiakii i na tym etapie można zakończyć diagnostykę.

Różne są opinie na temat testów na nietolerancję, niektórzy twierdzą, że cechuje je nadwykrywalność, niektórzy twierdzą, że się sprawdzają.

14.01.2014
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Alergia pokarmowa
  • Nadwrażliwość na pokarmy
  • Kontrowersje wokół spożycia mleka krowiego i jego przetworów
  • Alergia pokarmowa u dzieci
Inne pytania
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta