Pytanie nadesłane do redakcji
Witam. Mam pytanie odnośnie uczulenia na penicylinę. Kiedyś w dzieciństwie (wiek ok. 12 lat) byłem chory i dostałem zastrzyk penicyliny. Po upływie ok. pół godz. straciłem przytomność i ciężko było mnie ocucić. Lekarz stwierdził, że to reakcja spowodowana chorobą (zapalenie płuc). Niedawno, mając 26 lat, wziąłem antybiotyk Augmentin, którego głównym składnikiem jest penicylina. Po upływie ok. 1 godz. poczułem, że za moment zemdleję miałem uderzenie gorąca i zawroty głowy. Jednak po chwili odpoczynku objawy ustąpiły. Czy w związku z tym mogę być uczulony na penicylinę?
Odpowiedziała
dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia Alergologiczna "Podgórna" w Szczecinie
Penicylina oraz Augmentin (preparat złożony zawierający amoksycylinę i kwas klawulanowy) należą do antybiotyków beta-laktamowych. Ze względu na ich szerokie spektrum działania, obejmujące większość patogenów odpowiedzialnych za wywoływanie infekcji górnych, dolnych dróg oddechowych, a także infekcji układu moczowego leki te są powszechnie stosowane zarówno w lecznictwie ambulatoryjnym, jak i szpitalnym.
Penicyliny dzielą się na penicyliny naturalne (penicylina benzylowa) oraz półsyntetyczne (amoksycylina, fenoksymetylopenicylina, ampicylina, tyracylina, azlocylina, mezlocylina piperacylina, propicylina, karbenicylina, metycylina, oksacylina, kloksacylina, nafcylina).
Penicylina naturalna jest jedną z najsilniej uczulających substancji, niestety jest ona także odpowiedzialna za największą liczbę ciężkich reakcji alergicznych zakończonych zgonem. Obecnie penicyliny naturalne ordynowane są sporadycznie, wyłącznie w lecznictwie zamkniętym. Preparaty penicylin półsyntetycznych uczulają znacznie rzadziej.
Ponieważ antybiotyki należące do rodziny beta-laktamów mają bardzo podobną budowę chemiczną - (wspólny pierścień beta-laktamowy, różnią się budową łańcuchów bocznych) w przypadku uczulenia na jeden z preparatów należy się liczyć z ryzykiem wystąpienia tzw. odczynów krzyżowych. Mogą one zachodzić pomiędzy penicyliną naturalną a penicylinami półsyntetycznymi, a także pomiędzy wszystkimi penicylinami a pozostałymi beta-laktamami.
Nie wszystkie niepożądane reakcje występujące po podaniu leków są reakcjami alergicznymi, a w przypadku reakcji związanych z nadwrażliwością alergiczną nie wszystkie są jednakowo niebezpieczne.
Reakcje z nadwrażliwości alergicznej podzielono (uwzględniając m.in. mechanizmy immunologiczne, objawy kliniczne i czas ich wystąpienia) na reakcje:
- natychmiastowe - IgE-zależne (do 1 godziny od zadziałania czynnika alergizującego)
- cytotoksyczne - zależne od przeciwciał IgM, IgG (objawy zwykle po 3 dniach)
- kompleksów immunologicznych (objawy po 3-5 dniach)
- opóźnione - zależne od limfocytów T (objawy po 7 dniach).
W około 40% reakcji niepożądanych występuje ostra pokrzywka. Najczęściej mija samoistnie po odstawieniu wywołującego ją leku.
U około 0,01-0,06% osób uczulonych na penicylinę występuje wstrząs anafilaktyczny ? reakcja ogólnoustrojowa, mogąca stanowić zagrożenie życia. Krótki czas wystąpienia reakcji od momentu przyjęcia leku zwiększa ryzyko ciężkiego jej przebiegu.
Zdarza się, że ciężkie reakcje anafilaktyczne poprzedzone są objawami zapowiadającymi, takimi jak: świąd podniebienia, twarzy, dłoni, stóp, metaliczny smak w jamie ustnej, chrypka, niepokój, lęk, rumień.
Objawy anafilaktyczne mogą dotyczyć poszczególnych narządów:
- skóra: zmiany o charakterze pokrzywki o różnym stopniu nasilenia, rumień, świąd, obrzęk warg
- oczy: zaczerwienienie spojówek, łzawienie, świąd
- drogi oddechowe: świąd nosa wodnisty katar, salwy kichania, uczucie przeszkody w gardle, chrypka, utrudniony oddech, napadowy kaszel świszczący oddech
- przewód pokarmowy: kurczowe bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty
- układ krążenia: spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca, zapaść
- inne objawy to: ból głowy, niepokój, ból w klatce piersiowej, drgawki
W około 85-90% przypadków reakcja anafilaktyczna zaczyna się zmianami skórnymi, ale zdarza się, że początkiem ciężkich reakcji ogólnoustrojowych są objawy ze strony innych narządów. Objawy cechują się dużą zmiennością, nie zawsze dotyczą wszystkich narządów. W ustaleniu nadwrażliwości bardzo ważny jest dokładnie zebrany wywiad, pomocne mogą być badania dodatkowe.
W diagnostyce nadwrażliwości na penicyliny wykorzystuje się testy punktowe, testy śródskórne, w reakcjach kontaktowych - testy płatkowe, testy prowokacji z lekiem. Rzadziej stosowane badania to oznaczanie przeciwciał sIgE, test uwalniania histaminy z bazofilów, odczyn transformacji limfocytów LTT (w alergii nienatychmiastowej). Badania przeprowadzane są w poradniach alergologicznych specjalizujących się w diagnostyce nadwrażliwości na leki.
Objawy występujące u Pana raczej były związane z infekcją, a nie z podanym antybiotykiem.
Dla wykluczenia nadwrażliwości na leki wskazane byłoby przeprowadzenie diagnostyki w poradni alergologicznej.
W przypadku potwierdzonej nadwrażliwości, lek wywołujący objawy kliniczne nie powinien być stosowany - chyba, że nie może być zastąpiony innym. Decyzję o zastosowaniu uczulającego leku powinien podjąć doświadczony alergolog. Lek można podać wyłącznie w placówce medycznej zapewniającej podjęcie sprawnej reanimacji (w razie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego).
Piśmiennictwo:
Bogus-Buczyńska I., Kuna P.: Praktyczne aspekty alergii na antybiotyki beta-laktamowe. Terapia . Alergologia, 2006; 4: 71-77.Kruszewski J. (red.): Anafilaksja. Stanowisko Panelu Ekspertów. Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. Drukarnia Narodowa S.A, 2009.
MierzejewskaJ., Kucharczyk., Jahnz-Różyk K.: Reakcje nadwrażliwości na leki. Antybiotyki beta-laktamowe. Alergia. 2009; 2/40: 45-46.
Rudzki E.: Alergia na leki. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002: 97-157.
Zawodniak A., Kuna P.: Diagnostyka nadwrażliwości na leki. Terapia. Alergologia, 2010.