Reakcja alergiczna po ukąszeniu przez owady błonkoskrzydłe

Pytanie nadesłane do redakcji:

Moją 2,5-letnią córkę użądliła osa. Przemyłam jej to miejsce zimną wodą i posmarowałam Fenistilem. Córka zaczęła wymiotować, wpakowałam ją więc do samochodu i pojechałam do ośrodka zdrowia. Po drodze chciała spać, była osowiała. Lekarz podał jej DEXAWEN po 15 min. Córka poczuła się lepiej (cała akcja od momentu użądlenia do chwili udzielenia pomocy przez lekarza trwała 20 min). Po tym zajściu byłam u pani alergolog, która przepisała córce Adrenalinę, ale nie zrobiła żadnych badań. Powiedziała, że musimy poczekać na następne ukąszenie. Ale boję się, że przy następnym ukąszeniu reakcja może być silniejsza i nie zdążę dojechać do lekarza. Mieszkam na wsi, nie mogę przecież trzymać dziecka w domu w obawie przed następnym ukąszeniem. Co robić?

Odpowiedziała:

dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia alergologiczna „Podgórna” w Szczecinie

Po użądleniu, ukąszeniu przez owady błonkoskrzydłe (pszczoły, osy, szerszenie, trzmiele) może dojść do rozwoju rekcji alergicznych lub toksycznych objawów, o różnym stopniu nasilenia. Reakcje nadwrażliwości alergicznej o ciężkim przebiegu występują u około 0,15-0,3% dzieci.

Najczęstsze objawy kliniczne związane z nadwrażliwością na jad owadów mają charakter miejscowego obrzęku skóry o średnicy >10 cm, utrzymującego się ponad dobę. Zwykle obrzękowi towarzyszy zaczerwienienie, ból, świąd i pieczenie. Objawy te nie stanowią zagrożenia dla życia ani zdrowia.

Większe ryzyko zdrowotne występuje w przypadku ciężkich objawów ogólnoustrojowych. W zależności od stopnia nasilenia objawów wyodrębniono 4 stopnie reakcji:
1. stopień obejmuje zmiany skórne o charakterze pokrzywki, świąd, złe samopoczucie, lęk.
W 2. stopniu do zmian skórnych dołączają się: obrzęk krtani, nudności, wymioty, biegunka, zawroty głowy, kolkowe bóle brzucha, uczucie ciężaru w klatce piersiowej.
3. stopień to, poza wcześniej wymienionymi objawami, świszczący oddech, zaburzenia połykania, zaburzenia mowy, osłabienie, omdlenie, niepokój.
W stopniu 4. występuje spadek ciśnienia krwi, utrata przytomności, sinica, nietrzymanie moczu i stolca.
Powyższe objawy mogą być poprzedzone nudnościami, wymiotami, blokadą nosa, katarem, bólem w okolicy zamostkowej, drgawkami, świądem skóry, świszczącym oddechem.

Leczenie zależne jest od stopnia ciężkości objawów. W reakcjach miejscowych, nawet tych o bardzo dużych rozmiarach, zazwyczaj stosuje się doustne leki przeciwhistaminowe oraz miejscowe maści z glikokortykosteroidami.
W cięższych postaciach ogólnoustrojowych zaleca się przyjęcie 4-5 tabletek leku przeciwhistaminowego drugiej generacji (cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna), glikokortykosteroidu w postaci doustnej lub pozajelitowej, a w przypadku skurczu oskrzeli - wziewnego leku rozszerzającego oskrzela.
W postaciach ciężkich lekiem ratującym życie jest adrenalina podawana domięśniowo.
Leki powinny być podane jak najszybciej po wystąpieniu objawów.

Objawy toksyczne - niezwiązane z nadwrażliwością - zależą od ilości wprowadzonego do organizmu jadu. Mogą wystąpić: zmiany skórne, nudności, wymioty, biegunka, ogólne osłabienie, skurcz oskrzeli, uszkodzenie wzroku, objawy niewydolności układów krążenia i oddechowego czy niewydolności nerek.
Część tych objawów jest wspólna dla reakcji toksycznych i z nadwrażliwości. Diagnostyka alergologiczna, taka jak: oznaczenie swoistych przeciwciał IgE, testy punktowe, testy śródskórne z alergenami jadów owadów błonkoskrzydłych, zalecana jest u pacjentów, u których wystąpiły ciężkie i bardzo ciężkie objawy ogólnoustrojowe. Wyniki badań powinny być interpretowane przez lekarza alergologa.

Stężenia swoistych przeciwciał IgE nie zawsze korelują z objawami klinicznymi. Pacjenci, u których wystąpiły ciężkie reakcje ogólnoustrojowe powinni nosić przy sobie adrenalinę w autostrzykawce. W przypadku ciężkich i bardzo ciężkich reakcji przebiegających w tzw. mechnizmie IgE-zależnym jedyną metodą leczenia przyczynowego jest odczulanie (immunoterapia alergenowa) polegające na podskórnym podawaniu wzrastających dawek alergenu.

Niezwykle ważna jest profilaktyka stosowana w okresie aktywności życiowej owadów. Zaleca się unikanie jaskrawych kolorów, intensywnych zapachów (pacjent nie powinien „przypominać kwiatka”). Niebezpieczne może być chodzenie na boso po trawie, jedzenie i picie słodkich pokarmów na dworze. Należy zachować szczególną ostrożność w pobliżu uli i gniazd owadów.