Pytanie nadesłane do redakcji
Słyszałam, że wykrycie alergenu czy nietolerancji pokarmowej można stwierdzić w ciągu 28 dni od daty zjedzenia. A jeśli w ciągu 28 dni nie zjadło się danego produktu, to żadne testy nie wykażą uczulenia ani nietolerancji na ten produkt? Czy to prawda? Czy w różnych okresach badań wychodzi inna nietolerancja innych produktów, czy raz zrobiony test jest na zawsze ważny?
Odpowiedziała
dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia alergologiczna „Podgórna” w Szczecinie
Objawy kliniczne nadwrażliwości pokarmowej występują w krótkim czasie od spożycia pokarmu. W przypadku nadwrażliwości immunologicznej najczęściej w czasie od kilku minut do kilku godzin w przypadku nadwrażliwości natychmiastowej do kilku dni w przypadku nadwrażliwości opóźnionej i późnej.
W nadwrażliwości IgE-zależnej (natychmiastowej) istnieje ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji ogólnoustrojowych (reakcji anafilaktycznych), takich jak obrzęk krtani, skurcz oskrzeli, zaburzenia rytmu serca, spadku ciśnienia tętniczego krwi, uogólnionej pokrzywki stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia.
Reakcje opóźnione i późne mogą być przyczyną wyprysku atopowego, rozwoju stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym co może prowadzić do zaburzeń wchłaniania, niedoborów pokarmowych, utraty masy ciała, anemizacji itp.
Reakcje związane z nadwrażliwością pokarmową nieimmunologiczną najczęściej wywołane są niedoborami lub nieprawidłową funkcją enzymów biorących udział w procesach metabolicznych. Jedna z częstszych nietolerancji pokarmowych wywołana jest dysfunkcją enzymów rozkładających dwucukry. Na przykład w przypadku niedoboru laktazy, enzymu rozkładającego laktozę (cukier mleczny) na 2 cukry proste glukozę i galaktozę, objawy kliniczne w postaci wzdęć, bólów brzucha, gwałtownych wypróżnień stolca o zmienionej konsystencji występują w krótkim czasie po spożyciu pokarmów mlecznych.
U osób z zaburzonymi procesami rozkładu histaminy (amina zawarta w dużych ilościach w niektórych warzywach i owocach, np. w kiszonej kapuście) mogą wystąpić objawy sugerujące choroby alergiczne (kichanie, swędzenie nosa, oczu, pokrzywka, napadowy kaszel itp.).
Nadwrażliwość na glutaminian sodu stosowany między innymi w kuchni chińskiej może wywoływać silne bóle głowy i brzucha, biegunki, prowadzić do spadku ciśnienia tętniczego krwi.
Nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy występujący między innymi w malinach, wiśniach, suszonych owocach może być przyczyną przewlekłej pokrzywki.
W przypadku nadwrażliwości pokarmowej najlepszym badaniem diagnostycznym jest próba eliminacji pokarmu podejrzewanego o wywoływanie niepożądanych reakcji, a następnie prowokacja pokarmem, w celu zwiększenia wiarygodności wyniku zaleca się wykonanie badania z tzw. podwójnie ślepą próbą. Badania wykonywane są zazwyczaj w warunkach szpitalnych. Pokarm podawany jest w postaci zakodowanych kapsułek. Badany oraz osoba podająca pokarm nie wiedzą co jest w poszczególnych kapsułkach. Po czasie, w którym powinna wystąpić reakcja niepożądana rozkodowuje się badanie (zawartość kapsułek jest znana osobie niebiorącej bezpośredniego udziału w badaniu).
Obecnie nie ma idealnych metod badawczych stosowanych w diagnostyce nadwrażliwości pokarmowej. Przy podejrzeniu nadwrażliwości IgE-zależnej wykonuje się oznaczenia przeciwciał IgE w surowicy krwi lub w skórze (testy punktowe). Do badań używa się alergenów komercyjnych lub tzw. natywnych (produkty spożywcze dostarczone przez osobę badaną). Swoistość i czułość badania jest jednak niedostateczna (częste występowanie wyników fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych). Wiarygodność tego badania jest znacząco wyższa w odniesieniu do pokarmów, które u badanej osoby w przeszłości wywoływały reakcje anafilaktyczne.
Nie należy stosować długotrwałych diet eliminujących poszczególne produkty jedynie na podstawie stwierdzenia obecności przeciwciał IgE!!!! Diagnostyka nadwrażliwości opóźnionej jest jeszcze trudniejsza, w ostatnich latach podejmowane są próby wykonywania testów płatkowych z alergenami (APT). Badania te nie są jednakże w pełni zweryfikowane, dlatego, podobnie jak w przypadku dodatnich wyników testów wykrywających przeciwciała IgE, wynik musi być skonfrontowany z występującymi objawami klinicznymi.
W uczuleniach pokarmowych IgE-zależnych, istotnych klinicznie swoiste przeciwciała IgE wykrywa się (w surowicy krwi lub w testach skórnych) do końca życia. Na wyniki testów nie wpływa czas jaki minął od ostatniego spożycia pokarmu (pamięć immunologiczna).
Diagnostyka i leczenie nadwrażliwości pokarmowej często są bardzo trudne, wymagają zaangażowania ze strony prowadzącego lekarza, a przede wszystkim pacjenta. W procesie diagnostycznym uczestniczą lekarze różnych specjalizacji, począwszy od lekarza pierwszego kontaktu poprzez alergologa i gastrologa. Wskazany jest udział dietetyka, a w niektórych przypadkach również psychologa i psychiatry.
Piśmiennictwo:
Bartuzi Z.: Nowe spojrzenie na alergeny pokarmowe. Alergia. 2011; 2/48: 31-37Bobrus-Chociej A., Kaczmarski M.: Tolerancja pokarmowa. Przegląd Pediatryczny. 2010; 40: 63-67
Kaczmarek J., Kuna P.: Alergia pokarmowa - narastający problem w praktyce lekarskiej. Terapia. Alergologia. 2010; XVIII, 4, z1(237): 16-20.
Kaczmarski M., Korotkiewicz-Kaczmarska E., Bobrus-Chociej A.: Aspekty epidemiologiczne, kliniczne i społeczne alergii pokarmowej. Przegląd Pediatryczny. 2009; 39: 126-138
Kaczmarski M. i wsp.: Polskie stanowisko w sprawie alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży. Postępy Dermatologii i Alergologii. 2011, supl. 92. Bartuzi Z.: Alergia na pokarmy u dorosłych w praktyce lekarskiej. Postępy dermatologii i alergologii. 2009; 5: 385-387
Krogulska A., Wąsowska-Królikowska K.: Przydatność prób prowokacyjnych z pokarmami u dzieci z alergia na pokarmy. Alergologia Współczesna. 2007; 1, (19): 4-7
Kurek M., i wsp.: Testy prowokacyjne w nadwrażliwości i alergii pokarmowej. Przegląd alergologiczny. 2005; 3: 44-50
Nowak-Węgrzyn A.: Alergia pokarmowa - epidemia XXI wieku? Alergia, 2011; 3/49: 9-11
Stelmach I., Majak P., Jerzyńska J.: Alergia a nietolerancja pokarmowa. Terapia. Alergologia. 2009; XVII, 3,(222): 121-125
Szajewska H.: Testy prowokacji w rozpoznawaniu alergii na białka mleka krowiego u dzieci. Przegląd Pediatryczny. 1999; 29, 1: 11-16