×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Kontaktowe zapalenie skóry (inaczej wyprysk kontaktowy) to miejscowa skórna reakcją nadwrażliwości w wyniku bezpośredniego kontaktu z określonymi substancjami chemicznymi lub drażniącymi. Wyprysk kontaktowy może mieć podłoże alergiczne, wynikać z podrażnienia, mieć związek z wykonywaną pracą (np. przewlekłym narażeniem dłoni na określoną substancję) lub ze światłem słonecznym. W leczeniu najważniejsze jest unikanie substancji powodujących wyprysk kontaktowy.

Co to jest kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) i jakie są przyczyny?

Wyprysk kontaktowy to choroba polegająca na tworzeniu się zmian skórnych pod wpływem kontaktu z alergenami kontaktowymi (są to często substancje chemiczne) u uczulonych na nie osób. Czasem potocznie mówi się na wyprysk kontaktowy „egzema”, co nie jest jednoznaczne z kontaktowym zapaleniem skóry, ponieważ słowo egzema oznacza wyprysk, czyli chorobę skóry o podłożu zapalnym niezwiązaną z zakażeniem, w której dochodzi do zapalenia jej wierzchnich warstw (naskórka i warstwy brodawkowatej skóry właściwej). Egzema nie jest więc nazwą konkretnej choroby, tylko określa rodzaj zmian skórnych, które występują w danej chorobie skóry.

Wyróżnia się cztery rodzaje kontaktowego zapalenia skóry (wyprysku kontaktowego):

  1. alergiczne – związane z odpowiedzią układu odpornościowego na alergeny,
  2. z podrażnienia – nie jest to prawdziwe uczulenie i takie zmiany mogą się pojawić u wszystkich osób, które mają kontakt, np. z silnymi substancjami używanymi w środkach czystości, farbami, lakierami, smarami, cementem,
  3. zawodowe – wywołane przez czynniki szkodliwe w miejscu pracy, w większości przypadków jest to kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) z podrażnienia,
  4. fotoalergiczne lub fototoksyczne – zapalenie skóry może być wywołane przez alergen lub substancję drażniącą powstającą dopiero po zadziałaniu światła słonecznego.

Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) – przyczyny

Przyczyny kontaktowego zapalenie skóry (wyprysku kontaktowego):

  1. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
    • nikiel, np. biżuteria, wykończenia odzieży (zamki, guziki), okulary
    • chrom (metale, cement, skóra garbowana)
    • kobalt (metale, cement)
    • formaldehyd (odzież, lakier do paznokci, tworzywa sztuczne)
    • substancje zapachowe (perfumy, olejki eteryczne, kosmetyki)
    • balsam peruwiański (perfumy)
    • konserwanty (podłoże leków stosowanych miejscowo, kosmetyki)
    • przyśpieszacze wulkanizacji i przeciwutleniacze gumy (rękawiczki lateksowe, bielizna, buty, lycra, oleje techniczne)
    • leki (neomycyna, benzokaina)
    • barwniki (farby do włosów i tkanin)
    • kalafonia (kleje, papier, pokosty)
    • lanolina (kremy)
    • monomery akrylu (cement ortopedyczny).
      Czynniki ryzyka rozwoju alergicznego kontaktowego zapalenie skóry nie są znane, ale wydaje się, że duże znaczenie ma predyspozycja genetyczna.
  2. Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
    Powstaje w wyniku kontaktu skóry ze stężoną substancją drażniącą (np. silne kwasy albo zasady, wybielacze) albo w wyniku przewlekłego działania mniej stężonej substancji powodującej wysuszenie skóry i uszkodzenie naskórka.
    Substancje drażniące:
    • mydła i detergenty
    • alkohole i środki odkażające
    • kwasy i ługi
    • rozpuszczalniki organiczne, smary, oleje techniczne, benzyna, olej napędowy
    • żywice i kleje
    • farby, tusze i werniksy
    • cement, beton, gips
    • środki owadobójcze i grzybobójcze
    • nawozy sztuczne
    • włókna szklane.
  3. Fotoalergiczne lub fototoksyczne kontaktowe zapalenie skóry
    Przyczyny fototoksycznego kontaktowego zapalenie skóry, to np. dziegieć, furokumaryny (np. psolareny stosowane leczniczo lub zawarte w owocach, zwłaszcza w limonkach i jarzynach), czerwień bengalska (stosowana w okulistyce), niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, pochodne kwasu propionowego (np. ibuprofen).
    Przyczyny fotoalergicznego kontaktowego zapalenia skóry, to np. kosmetyki z filtrem UV, substancje zapachowe, środki odkażające, leki przeciwgrzybicze.

Jak często występuje wyprysk kontaktowy?

Wyprysk kontaktowy, w odróżnieniu od atopowego, występuje raczej u osób dorosłych – zwykle po 20. roku życia.

Szacuje się, że kontaktowe zapalenie skóry występuje u 4–5% osób po kontakcie z niklem i u 1–3% po kontakcie ze składnikami kosmetyków. Kontaktowe zapalenie skóry, najczęściej z podrażnienia, stanowi około 90% zawodowych chorób skóry. Choroba nieco częściej występuje u kobiet, najpewniej z powodu większego narażenia na pewne alergeny kontaktowe (np. kosmetyki). Maksymalna częstość uczuleń przypada na 2. dekadę życia oraz wiek 40–60 lat.

Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) - objawy

Charakterystycznym objawem wyprysku kontaktowego jest silny świąd skóry, na powierzchni której tworzy się zaczerwienienie, łuszczące się grudki oraz pęcherzyki. Ważne jest to, że zmiany tworzą się w miejscu kontaktu z np. tkaniną czy tworzywem zawierającym uczulające chorego czynniki (np. pod paskiem czy biżuterią u chorego uczulonego na nikiel, na rękach u sprzątaczki używającej środków czyszczących, na policzkach w miejscu, na który nałożono kosmetyk, który uczulił chorego pod wpływem opalania). Czasem zmiany występują jednak na całej powierzchni ciała. Chorzy na KZS z podrażnienia mogą odczuwać parzący ból lub pieczenie, zwłaszcza w razie kontaktu z substancją silnie drażniącą.

Skóra staje się pogrubiała, bardzo sucha, łuszczy się, wyraźnie zaznaczają się jej naturalne bruzdy (np. na nadgarstkach skóra może przypominać korę drzewa), skóra na dłoniach podeszwach niekiedy pęka powodując ból.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Natychmiast przerwij kontakt z substancją, którą podejrzewasz o wywołanie zmian – np. przemyj ręce po kontakcie z substancjami, które powodują objawy. W razie nasilonego świądu skóry możesz zażyć tabletkę leku przeciwhistaminowego (niektóre dostępne są bez recepty).

Wyprysk kontaktowy (kontaktowe zapalenie skóry) - diagnoza

Wyprysk kontaktowy rozpoznaje się na podstawie charakterystycznego obrazu zmian skórnych oraz ustalenia związku pomiędzy ich pojawianiem się a np. pracą zawodową.

Wyprysk kontaktowy może przypominać wyprysk atopowy (atopowe zapalenie skóry) i inne mylone z nim choroby skóry. Najważniejszym badaniem w rozpoznaniu wyprysku kontaktowego są tzw. testy płatkowe. Polegają one na nałożeniu na skórę pleców małych krążków bibułek nasączonych różnymi substancjami wywołujących wyprysk kontaktowy (zawartymi w np. kosmetykach, gumie, metalach, lekach, tworzywach sztucznych). Pojawienie się pod ich wpływem zaczerwienienia, grudek czy pęcherzyków może oznaczać uczulenia na którą z tych substancji.

Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) - leczenie

Zasadnicze znaczenie ma wyeliminowanie kontaktu z alergenem lub czynnikiem drażniącym.

Podstawę leczenia przeciwzapalnego kontaktowego zapalenia skóry alergicznego i z podrażnienia stanowią glikokortykosteroidy stosowane miejscowo (np. w maści, kremie) zazwyczaj od kilku do kilkunastu dni. Bardzo suche zmiany na dłoniach lub stopach w ostrym okresie zapalenia mogą wymagać stosowania glikokortykosteroidów pod opatrunkiem. Czasem lekarz może zalecić także stosowanie glikokortykosteroidów doustnie w ciężkich przypadkach ostrego zapalenia lub w przypadku zajęcia dużej powierzchni skóry.

W ostrym zapaleniu z pęcherzykami i wysiękiem (zbieraniem się płynu) oprócz glikokortykosteroidów stosuje się okłady ściągające – z samej wody, z 0,9-procentowym roztworem NaCl lub z octanowinianem glinu. Okłady wysuszają skórę i łagodzą świąd. Stosuje się je kilka razy dziennie – wilgotną bawełnianą tkaninę nakłada się na skórę i zmienia 1–4 razy co 15–30 min.

W przypadku przewlekłego zapalenia i pogrubienia i szorstkości skóry w następstwie zapalenia, szczególnie w kontaktowym zapaleniu skory z podrażnienia, skuteczne są środki nawilżające z dużą zawartością tłuszczów, środki keratolityczne, czyli rozpuszczające zrogowaciałą warstwę naskórka (kremy zawierające polidokanol i mocznik) oraz wazelina.

Świąd można opanować, stosując doustnie leki przeciwhistaminowe lub leki przeciwświądowe (mentol 0,1–2%, kamfora 0,1–3%) miejscowo.

Fototerapię UVA lub UVB, czyli naświetlanie zmian, lekarz może zalecić u chorych, u których inne sposoby leczenia okazały się nieskuteczne albo są przeciwwskazane. Chorzy narażeni na alergeny zawodowe, którzy nie mogą stosować rękawic lub kremów ochronnych, mogą odnieść korzyść z przewlekłego stosowania fototerapii.

W fotoalergicznym i fototoksycznym kontaktowym zapaleniu skóry stosuje się preparaty zawierające filtry promieniowania UVB i UVA.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

U około 30–50% chorych zapalenie skóry znacznie się zmniejsza lub ustępuje całkowicie po zaprzestaniu narażenia na alergen lub czynnik drażniący. Przewlekłe zapalenie i zmiany na rękach wiążą się z gorszym rokowaniem.

Odległe rokowanie w przypadku zawodowego wyprysku kontaktowym jest złe – po 10 latach całkowite wyleczenie obserwowano tylko u około 25% chorych.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Ponieważ wyprysk zawodowy często powodują alergeny występujące w miejscu pracy czy podczas prac domowych, warto się zabezpieczać przed kontaktem z nimi za pomocą np. rękawiczek czy odzieży ochronnej.

11.04.2022
Zobacz także
  • Alergia na chrom
  • Alergia na kobalt
  • Alergia na nikiel
  • Alergeny kontaktowe
Wybrane treści dla Ciebie
  • Próba prowokacyjna donosowa
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Alergia na jad owadów u dzieci
  • Wyprysk potnicowy
  • Astma ciężka (oporna na leczenie)
  • Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci
  • Nadwrażliwość na pokarmy
  • Testy skórne
  • Alergia na jad owadów
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta