×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Pokrzywka: przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Pokrzywka to choroba, w przebiegu której powstają swędzące bąble na skórze, które przypominają bąble po poparzeniu pokrzywą. W większości przypadków występuje pokrzywka ostra, która trwa krócej niż 6 tygodni. Najczęściej wywołana jest alergią lub lekami. U większości chorych z ostrą pokrzywką zmiany ustępują bez żadnego leczenia. Pokrzywka przewlekła jest trudniejsza w leczeniu i rzadko udaje się zidentyfikować jej przyczynę.

Co to jest pokrzywka?

Pokrzywka to choroba, w przebiegu której na skórze, pod wpływem zadziałania jakiegoś czynnika, tworzą się wypukłe blade bąble otoczone zaczerwienieniem. Bąble te przypominają zmiany, które powstają pod wpływem kontaktu skóry z pokrzywą – stąd nazwa. Pokrzywka powoduje silny świąd lub pieczenie skóry, jest niebolesna i ustępuje bez pozostawienia blizn czy przebarwień skóry.

U około połowy osób pokrzywce może towarzyszyć tzw. obrzęk naczynioruchowy. Obrzęk ten dotyczy tkanek podskórnych, np. ust, powiek, rąk, stóp, niekiedy genitaliów. Zwykle jest bardziej nasilony po jednej stronie ciała, a skóra jest niekiedy zaczerwieniona.

Często u chorych na pokrzywkę obserwuje się tzw. dermatografizm – w miejscach narażonych na niewielki uraz (np. zadrapanie, potarcie, uciśnięcie) pojawiają się bąble pokrzywkowe, np. w linii po potarciu skóry.

Jakie są przyczyny występowania pokrzwki?

Podział ze względu na przyczynę pokrzwykę dzielimy na: pokrzywkę samoistną (ostrą i przewlekłą) oraz pokrzywkę indukowaną.

Pokrzywka ostra i przewlekła

Pokrzywkę dzieli się na pokrzywkę ostrą (kiedy zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tyg.) oraz przewlekłą (kiedy zmiany skórne trwają dłużej niż 6 tyg.). U większości osób pokrzywka ma charakter ostry i ustępuje przed upływem 6 tygodni.

Pokrzywka ostra jest najczęściej wywołana alergią lub lekami. Z kolei w pokrzywce przewlekłej aż w 80–95% przypadków nie udaje się odnaleźć czynnika odpowiedzialnego za jej występowanie (wbrew temu co sądzą pacjenci, rzadko wywołuje ją alergia).

W tabeli 1 zestawiono czynniki najczęściej wywołujące pokrzywkę, ale warto wiedzieć, że taka reakcja może pojawić się w odpowiedzi także na inne, rzadsze czynniki.

Pokrzywka alergiczna, niealergiczna i fizykalna

Pokrzywka może mieć charakter alergiczny (np. w razie uczulenia na alergeny kota) lub niealergiczny (w razie reakcji na niektóre leki). Tak zwane pokrzywki fizykalne wywołują czynniki fizyczne, takie jak zimno, ucisk czy światło słoneczne. Pokrzywki mogą się pojawić także u chorych z zakażeniami (np. wirusowymi zakażeniami wątroby), nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi (np. w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy, toczniu rumieniowatym układowym) i innymi chorobami.

Jeśli pokrzywka spowodowana jest alergią, to do jej powstania przyczynia się reakcja IgE-zależna i wydzielanie różnych substancji z tzw. komórek tucznych (zwłaszcza histaminy, która jest główną przyczyną powstawania bąbli, zaczerwienienia, obrzęku i świądu skóry – zobacz: Mechanizmy alergii). Przyczyny powstawania pokrzywki przewlekłej są słabo poznane.

Wybrane przyczyny pokrzywki
Czynnik mogący wywołać pokrzywkę Przykłady
alergeny wziewne i kontaktowe pyłki roślin (a zwłaszcza przypominające je alergeny zjadanych owoców czy warzyw – zespół alergii jamy ustnej), lateks, pokarmy (np. orzechy, ryby, skorupiaki), substancje chemiczne (np. penicylina, formaldehyd w odzieży, żywice, ślina zwierząt, meduzy, nadsiarczan amonu w kosmetykach, pokarmach i odzieży)
leki niesteroidowe leki przeciwzapalne (aspiryna, ibuprofen, ketoprofen, naproksen i inne)
pyrazolony
antybiotyki (penicylina, cefalosporyny, aminoglikozydy, tetracyklina i inne)
inne: środki kontrastowe z jodem używane w radiologii, narkotyczne środki przeciwbólowe (kodeina, morfina)
inne leki (wywołać pokrzywkę może prawie każdy lek)
pokarmy i dodatki do pokarmów alergiczna:
u dorosłych – orzeszki ziemne, laskowe; ryby i skorupiaki u dzieci – jaja kurze, mleko krowie, orzechy ziemne, laskowe, pszenica, soja
niealergiczna:
truskawki, ser, szpinak, bakłażan, owoce morza
dodatki do pokarmów (benzoesan, siarczyny, glutaminian sodu, barwniki)
zakażenia bakteryjne lub pasożytnicze, np. niektórych ryb
jady owadów błonkoskrzydłych jad pszczoły, osy, szerszenia, mrówek
fizykalne z zimna
z ucisku
wibracyjna
cieplna
wodna
słoneczna
cholinergiczna (drobne bąble pojawiające się po wysiłku lub ogrzaniu ciała)
wysiłkowa

U części osób nie udaje się ustalić przyczyny pokrzywki. W pokrzywce przewlekłej udaje się to jedynie w około 1/4 przypadków.

Jak często występuje pokrzywka?

Ostrej pokrzywki doświadcza w ciągu życia 10–20% osób. Zdecydowaną większość stanowi ostra pokrzywka trwająca od kilku godzin do 6 tygodni. Pokrzywka może wystąpić w każdym wieku. Ostra pokrzywka częściej występuje u dzieci i młodych dorosłych, a przewlekła – u kobiet w wieku 20–40 lat.

Objawy pokrzywki

Pokrzywka
Fot. 1. Pokrzywka - bąbel pokrzywkowy

Pokrzywka cholinergiczna
Fot. 2. Pokrzywka cholinergiczna


Objawem pokrzywki jest pojawienie się na skórze bąbli pokrzywkowych, które są swędzące (niekiedy bolesne lub piekące), porcelanowobiałe lub różowe, dobrze ograniczone, otoczone przez zaczerwienioną skórę (rumień). Bąble są wyniosłe ponad powierzchnię skóry, szybko powstają i zwykle szybko ustępują (<24 h), nie pozostawiają zmian na skórze. Bąble mogą się zlewać, tworząc rozmaite kształty, i zajmować różną powierzchnię skóry (niekiedy bardzo rozległą). Bąble pokrzywkowe przypominają skutki poparzenia pokrzywami.

Pokrzywce najczęściej towarzyszy świąd, a czasem nawet zmiany mogą być bolesne lub powodować tzw. parestezje – nieprzyjemne wrażenia, takie jak mrowienie, drętwienie, pieczenie.

W pokrzywce przewlekłej objawy mogą występować codziennie lub okresowo (np. raz w tygodniu lub miesiącu). Często opisuje się dobowy cykl zmian, ale przebieg choroby bywa bardzo różny. Samoistne remisje (wycofanie się objawów) często zdarzają się w ciągu 12 miesięcy od początku choroby, ale u znacznego odsetka chorych objawy występują, przynajmniej okresowo, przez wiele lat.

Należy zwrócić uwagę, czy pokrzywce nie towarzyszą, takie objawy jak:

Mogą one zwiastować pojawienie się wstrząsu anafilaktycznego.

Groźnym objawem jest także obrzęk naczynioruchowy, ponieważ w jego przebiegu może dojść do pojawienia się utrudnienia w oddychaniu, a nawet zgonu (najczęściej spowodowanym tak silnym obrzękiem, „opuchnięciem” tkanek gardła, że dochodzi do zamknięcia krtani i duszenia się chorego).

Ostra pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy mogą się pojawić nagle, w ciągu kilku minut lub godzin, lub przebiegać skrycie, rozwijając się w dłuższym czasie. Charakterystyczne jest szybkie zanikanie zmian.

Pokrzywka a stres

Stres emocjonalny jest czynnikiem, który może nasilać lub wywoływać pokrzywkę.

Co robić w razie wystąpienia objawów pokrzywki?

W razie pojawienia się pokrzywki chory powinien zażyć lek przeciwhistaminowy, a w razie cięższych objawów, zwłaszcza jeśli pojawi się obrzęk naczynioruchowy – glikokortykosteroid (o ile leki te zostały wcześniej zalecone przez lekarza). Pacjent powinien zgłosić się do lekarza.

Ważne

Jeżeli pokrzywce towarzyszy obrzęk naczynioruchowy lub inne objawy, które mogą zwiastować towarzyszący pokrzywce wstrząs anafilaktyczny – należy pilnie wezwać pogotowie ratunkowe (pod numerem 112 lub 999) oraz podać sobie adrenalinę (jeśli została mu ona wcześniej choremu przepisana).

Diagnoza pokrzywki

Zwykle obraz bąbli pokrzywkowych jest tak typowy, że postawienie diagnozy nie jest trudne. Niemniej bąble mogą się różnić w zależności od wywołujących je przyczyn:

  • w tzw. pokrzywce cholinergicznej często są drobne
  • w wywołanej wysiłkiem – olbrzymie (ta forma pokrzywki może być przyczyną wstrząsu anafilaktycznego)
  • w pokrzywce wywołanej uciskiem – występują w miejscu kontaktu skóry np. z paskiem ciężkiej torby lub na stopach po długim marszu
  • pokrzywka wibracyjna pojawia się u chorych pracujących np. z młotem pneumatycznym
  • pokrzywka świetlna – po opalaniu.

Ważne dla lekarza jest także umiejscowienie zmian pokrzywkowych na ciele oraz czas zanikania zmian. Wielu chorych nie wie, jak długo obecne są zmiany (można obrysować bąbel długopisem i obserwować, kiedy zmiana zanika).

W ustaleniu przyczyn pokrzywki kluczowe znaczenie ma wywiad, który lekarz zbiera od pacjenta. Lekarz zapyta o:

  1. to, kiedy i w jakich okolicznościach po raz pierwszy pojawiły się bąble pokrzywkowe
  2. częstość epizodów pokrzywki i określenie, jak długo wykwity się utrzymują
  3. związek z podróżami, sposobem spędzania wakacji czy weekendów
  4. wielkość, kształt i lokalizację bąbli pokrzywkowych
  5. to, czy występuje też obrzęk naczynioruchowy
  6. aktualnie lub niedawno przyjmowane leki i inne substancje (zarówno zlecone przez lekarza, jak i dostępne bez recepty, preparaty ziołowe, witaminowe, wzbogacające dietę i in.)
  7. związek czasowy między wystąpieniem pokrzywki a kontaktem z pokarmami (spożycie, dotknięcie)
  8. związek objawów z potencjalnymi czynnikami fizycznymi (np. narażenie na niską lub wysoką temperaturę, światło słoneczne), z wysiłkiem fizycznym lub poceniem
  9. zakażenia wirusowe dróg oddechowych, wątroby, mononukleozę zakaźną
  10. kontakt ze zwierzętami
  11. narażenie zawodowe na alergeny lub substancje drażniące (np. lateks, inne wyroby gumowe i kosmetyki), zapytaj o rodzaj pracy
  12. niedawne ugryzienia lub użądlenia przez owady
  13. narażenie na kontakt z alergenami kontaktowymi lub wziewnymi
  14. wszczepienie protez lub implantów w trakcie zabiegów chirurgicznych
  15. objawy ze strony innych układów
  16. rodzinne występowanie pokrzywki i atopii
  17. związek z cyklem miesiączkowym
  18. stres psychiczny, choroby psychiczne
  19. stosowanie używek: tytoniu (stosowanie tytoniów aromatyzowanych), alkoholu, kannabinoli
  20. dotychczas wykonywane badania diagnostyczne
  21. reakcję na dotychczasowe leczenie.

Diagnostyka pokrzywki

Diagnostyka pokrzywki jest skomplikowana i czasochłonna, a i tak w przypadku pokrzywki przewlekłej jej przyczynę udaje się ustalić jedynie u około 20% chorych. Niektórzy badacze uważają, że rozpoznanie ostrej pokrzywki nie wymaga przeprowadzenia badań.

Wstępna diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje oznaczenie skierowanie pacjenta na badania krwi – oznaczenie OB lub CRP (badania te oceniają ogólnie obecność stanu zapalnego w organizmie), morfologii z rozmazem, prób wątrobowych, badania moczu, niekiedy oceny czynności tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami czy też badanie poziomu IgE we krwi wykonuje się u chorych z pokrzywką ostrą czy przewlekłą, którzy mieli w przeszłości pokrzywkę po kontakcie z jakimś alergenem.

Niekiedy lekarz na podstawie wywiadu i obecności innych objawów decyduje się na rzadsze badania: eozynofilię krwi oraz testy w kierunku tzw. chorób autoimmunologicznych, tarczycy, wirusowych zakażeń wątroby i innych schorzeń. U niektórych chorych wykonuje się tzw. test skórny z własną surowicą chorego. Wcześniej pobiera się od chorego jego własną krew, oddziela krwinki od reszty krwi, dzięki czemu pozostaje tzw. surowica – płyn, który nakłada się na nakłutą skórę przedramienia, podobnie jak przy testach skórnych z alergenami. Pojawienie się bąbla oznacza, że we krwi chorego obecne są przeciwciała – mają one znaczenie w powstawaniu pokrzywki. W ośrodkach specjalistycznych niekiedy wykonuje się próby prowokacyjne z pokarmem lub lekiem (a także z czynnikami powodującymi pokrzywki fizykalne).

Niekiedy konieczne jest wykonanie biopsji skóry – czyli wycięcie kilkumilimetrowego jej wycinka i zbadanie pod mikroskopem.

Sposoby leczenia pokrzywki

Terapia pokrzywki musi być prowadzona przez lekarza i należy unikać samoleczenia.

Zalecenia ogólne obejmują:

  1. Unikanie czynnika wyzwalającego (np. alergenu, czynnika fizycznego itp.), jeśli został zidentyfikowany. W razie pokrzywki pokarmowej konieczne może być zastosowanie diety eliminacyjnej (ustąpienie zmian skórnych następuje po 2–3 tyg.).
  2. Unikanie czynników nasilających lub wywołujących pokrzywkę: leki (kwas acetylosalicylowy, inne NSLPZ, opioidy), alkohol, stres psychiczny.
  3. Leczenie choroby podstawowej, jeśli pokrzywka ma charakter wtórny, czyli jest spowodowana inną chorobą.

Leczenie farmakologiczne

Podstawowymi lekami wykorzystywanymi w terapii pokrzywki są leki przeciwhistaminowe, które zmniejszają świąd skóry i powodują zanikanie bąbli pokrzywkowych. Leki przeciwhistaminowe skuteczne w leczeniu pokrzywki to: bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna.

Lekarz może też zalecić stosowanie innych leków, takich jak montelukast, cyklosporyna (w ciężkich, nawracających przypadkach pokrzywki przewlekłej), omalizumab (w rzadkich przypadkach ciężkiej pokrzywki), a także glikokortykosteroidy.

U pacjentów z pokrzywką wywoływaną wysiłkiem fizycznym (z anafilaksją lub bez niej) lekarz może zalecić zapobiegawczo leki przeciwhistaminowe w celu zmniejszenia częstości występowania lub nasilenia objawów. Pacjentom, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna lub obrzęk naczynioruchowy krtani, lekarz może zalecić noszenie przy sobie ampułkostrzykawki z adrenaliną lub autowstrzykiwacza z adrenaliną do samodzielnego podania w razie konieczności.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie pokrzywki?

U chorych z pokrzywką ostrą objawy cofają się przed upływem 6 tygodni (zwykle po kilku dniach; w wielu z nich jest to jedyny taki epizod w życiu), a reakcja na leki jest bardzo dobra.

U około 2/3 chorych z ostrą pokrzywką zmiany ustępują bez żadnego leczenia.

U 5% chorych z pokrzywką ostrą zmiany mogą przejść w przewlekłe. Pokrzywka przewlekła ustępuje w przeciągu roku u około 30–50% chorych. Niemniej u 1/5 chorych objawy nadal są obecne po upływie 5 lat.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia pokrzywki?

Ważnym elementem postępowania w pokrzywce jest ustalenie wywołujących ją czynników, co nie zawsze jest możliwe. Chory wymaga opieki nie tylko alergologa, ale i dermatologa. W razie rozpoznania którejś z chorób z kręgu alergii powinien regularnie się kontrolować i stosować do zaleceń lekarskich.

Istotną rolę u chorych z pokrzywką przewlekłą pełni edukacja. Pacjenci często są sfrustrowani świądem skóry i swoim wyglądem. Choroba utrudnia im pracę i zaburza sen. Nierzadko otoczenie uważa, że zmiany są zakaźne.

Ważne

Należy pamiętać, że u większości pacjentów zmiany ustąpią w przeciągu roku, nie są zakaźne, a terapia daje z reguły bardzo dobre efekty. Oczywiście, jeśli znany jest czynnik wywołujący pokrzywkę, należy go unikać.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Nie ustalono, jakie środki pozwalają na uniknięcie zachorowania na pokrzywkę, niemniej jej nawroty z reguły skutecznie zwalczają wymienione powyżej leki oraz unikanie znanych, wyzwalających je czynników.

Wielu chorych z pokrzywką przewlekłą zauważa pogorszenie zmian pod wpływem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. aspiryny), zdenerwowania oraz diety. Prawdziwa alergia pokarmowa u nich jest rzadka, natomiast niektóre pokarmy mogą powodować nasilenie zmian – np. truskawki mogą spowodować wzrost wydzielania histaminy w organizmie, a alkohol rozszerza naczynia. Nie udowodniono niezbicie wpływu specjalnych diet, ale niektórzy chorzy (30–70%) odczuwają poprawę wyglądu skóry, unikając niektórych pokarmów (np. alkoholu, przypraw, konserwantów, barwników, surowych jarzyn i owoców).

Pokrzywka w pytaniach i odpowiedziach

Pokrzywka fizykalna. Czy wykonanie tatuażu może mi zaszkodzić? » dr med. Grażyna Durska
Pokrzywka – przyczyny » dr med. Agnieszka Padjas
Przyczyny pokrzywki » dr med. Grażyna Durska
Pokrzywka – objawy » dr med. Grażyna Durska
Czy pokrzywka jest zakaźna? » lek. Jolanta Maciejewska
Czy kontakt ze zwierzęciem może być przyczyną pokrzywki? » dr med. Agnieszka Padjas
Pokrzywka przewlekła – jak sobie radzić z chorobą? » dr med. Grażyna Durska
Pokrzywka cholinergiczna » dr med. Grażyna Durska
Pokrzywka z zimna » dr med. Grażyna Durska
Pokrzywka z ucisku » dr med. Grażyna Durska
Objawy i metody leczenia pokrzywki powysiłkowej » dr med. Grażyna Durska
Swędząca pokrzywka, gorączka oraz bóle stawowo-kostne » dr med. Grażyna Durska
Czy może wystąpić pokrzywka po zastosowaniu preparatu Theraflu? » dr med. Grażyna Durska
25.04.2022
Zobacz także
  • Pokrzywkowe zapalenie naczyń z hipokomplementemią
  • Objawy chorób skóry (wykwity skórne)
  • Alergie skórne - testy
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dopełniacz
  • Inne badania wykonywane u chorych na astmę
  • Alergia na leki
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
  • Pokrzywka u dzieci
  • Próba prowokacyjna donosowa
  • Astma ciężka (oporna na leczenie)
  • Astma aspirynowa
  • Nadwrażliwość zębów
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta