Jakich efektów ubocznych mogę się spodziewać, jeśli zażywam leki na alergię?
Biorąc pod uwagę, że schorzenia alergiczne należą do bardzo szerokiego wachlarza problemów obejmujących objawy ze strony wielu narządów i układów, natomiast leki stosowane w terapii mają nie mniej zróżnicowane formy i mechanizmy działania - nie sposób na tak ogólnie postawione pytanie odpowiedzieć wprost. Wnioskując ze sposobu sformułowania pytania można oczekiwać, że chodzi o informacje podstawowe.
Stwierdzić zatem należy na wstępie, że sama choroba atopowa daje bardzo wiele objawów identycznych z opisami umieszczonymi w treści ulotek informacyjnych dołączanych do leków, innymi słowy - nie stosujemy leków u osoby zdrowej, przeciwnie, leki stosujemy właśnie z powodu i w celu złagodzenia licznych dolegliwości.
Po drugie, zarówno proces chorobowy, jak też próba jego leczenia są zjawiskami rozciągniętymi w czasie, zatem nie należy zbyt pochopnie niekorzystnych odczuć wiązać wyłącznie z zastosowaniem leku. Dobrym przykładem jest sytuacja, kiedy z powodu zatkania nosa, wodnistej wydzieliny i kichania podajemy lek, który pełne działanie rozwija dopiero po 24—48 godzinach. Pacjent przyjmuje lek w postaci donosowej nie zdając sobie sprawy, że ani pierwsza, ani druga, ani nawet trzecia dawka nie była w stanie natychmiast powstrzymać rozwoju choroby, w której doszło do (na przykład) niedrożności ujść zatok i wystąpienia bólu głowy.
Tok myślenia noże być wtedy następujący: „kiedy miałem katar – głowa mnie nie bolała, zaczęła mnie boleć dopiero po 2 i 3 dawce leku, więc chyba lek daje skutki uboczne”. Jest to przykład myślenia błędnego, bowiem przypisujemy lekowi działanie niepożądane, które w rzeczywistości jest typowym objawem nadal rozwijającej się (chociaż wolniej) choroby.
Po trzecie, niektórzy mniej cierpliwi pacjenci nie są w stanie dostrzec oczywistego faktu, że chwilowy dyskomfort towarzyszący podawaniu leku rekompensowany jest ewidentną poprawą przebiegu choroby w czasie kilku—kilkunastu następnych godzin. Dobrym przykładem jest sytuacja leczenia kataru z wykorzystanie aerozolu donosowego. Chory zużywał 100 chusteczek dziennie, kichał 20 x dziennie i praktycznie nie oddychał przez nos, zlecono mu zatem leczenie donosowe. Ponieważ jego bardzo chory nos jest nadwrażliwy, Pacjent odczuwa lekkie pieczenie w chwili podania leku, niekiedy kilka razy kicha tuż po wdechu aerozolu – i właśnie takie objawy (pieczenie nosa i kichanie) zgłasza jako objawy niepożądane. Tymczasem jego dzień powszedni to tylko 10 chusteczek (o 90 chusteczek mniej) brak kichania (przez ponad 12 godzin) między dawkami leku oraz dobra drożność nosa. Niekiedy warto zatem „nieco pocierpieć” przez krótki moment, by cieszyć się już za chwilę lepszym samopoczuciem.
Można zatem stwierdzić, że w zdecydowanej większości przypadków „leki na alergię” przyjmujemy w celu łagodzenia objawów bez skutków ubocznych. Ponieważ jednak zdarzają się wyjątki od tej reguły - proponuję uporządkowanie problemów poprzez określenie w pierwszej kolejności kilku typowych form manifestacji alergii a następnie wskazanie sytuacji szczególnych z uwzględnieniem charakterystycznych grup leków stosowanych do ich opanowania.
Alergiczne zapalenie spojówek
Leki z grupy kromonów mogą dawać interakcje z soczewkami kontaktowymi. Niektóre leki działające na zasadzie szybkiego obkurczenia naczyń krwionośnych mogą być niebezpieczne w przypadku jaskry. Długotrwałe i nie kontrolowane nadużywanie leków ocznych z zawartością steroidów może podnosić ryzyko zaćmy i jaskry. Stosunkowo często reagujemy nie na sam lek, ale na środek konserwujący – na przykład chlorek benzalkonium.
Alergiczny nieżyt nosa
Zła technika podawani aerozolu, zwłaszcza leków z grupy steroidów, podnosi ryzyko zaburzeń odżywienia i ukrwienia błony śluzowej przegrody nosa w miejscach typowych. Szybkość pojawienia się takich problemów jest kwestią rodzaju preparatu, stosowanych dodatków do leku oraz wrażliwości indywidualnej pacjenta, jednak w zdecydowanej większości przypadków zmian nie ma lub występują po kilku-kilkunastu tygodniach intensywnego leczenia miejscowego. Zwiastuny problemów można wykryć bardzo prostym badaniem dostępnym w każdym gabinecie lekarskim.
Alergia skórna
Maści o silnym działaniu przeciwzapalnym mogą powodować zmiany zanikowe skóry lub podnosić ryzyko infekcji, nadkażeń grzybiczych, w skrajnych przypadkach nawet obniżać obronę przeciwnowotworową w skórze. Do takich działań ubocznych dochodzi jednak dopiero po kilku—kilkunasto miesięcznym okresie niekontrolowanego leczenia bez konsultacji z lekarzem. Należy pamiętać, że skóra jest bardzo efektywną droga wchłaniania leków. Stosowanie maści na duże powierzchnie skóry może dawać efekty ogólnoustrojowe.
Astma
Leki wziewne rozszerzające oskrzela mogą dawać uczucie przyspieszenia tętna i drżenia mięśniowe. Wziewne leki przeciwzapalne mogą powodować uczucie suchości w jamie ustnej oraz chrypkę. Leki antyleukotrienowe mogą wpływać na nastrój oraz jakość snu.
We wszystkich postaciach alergii stosowane są ponadto leki przeciwhistaminowe. Również w tym przypadku wiele zależy od osobniczej wrażliwości chorego. Chorzy skarżą się niekiedy na senność, gorszą zdolność koncentracji uwagi oraz wzmożony apetyt. Leki z tej grupy są bardzo liczne, z reguły udaje się dobrać dla konkretnego chorego lek bobrze tolerowany. Szczególną uwagę należy zwracać w przypadku stosowania wysokich dawek leków z tej grupy ( na przykład w pokrzywce), ponieważ niektóre z nich mogą wpływać niekorzystnie na prace serca.
Reasumując, leki stosowane w leczeniu alergii są bezpieczne i bardzo dobrze tolerowane. Ryzyko działań ubocznych rośnie w przypadku nieuzasadnionego przewlekania terapii, zaniechaniu kontroli lekarskiej w przypadku pojawienia się wątpliwości oraz niedostatecznej edukacji w zakresie technik poprawnego ich stosowania. Lekarz prowadzący jest na bieżąco i szczegółowo zorientowany w poruszanej problematyce, do niego zatem można kierować pytania bardziej konkretne i sprecyzowane.
Na pytanie odpowiedział
Dr n. med. Emil Florkiewicz
Specjalista otolaryngolog, specjalista alergolog
