×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Pyłek olszy

Dr med. Piotr Rapiejko
Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych

Olsza jest pospolitym drzewem rosnącym w Europie i na zachodzie Ameryki Północnej. Dorasta do 25 m wysokości. W Polsce dziko rosną trzy gatunki: olsza czarna, olsza szara i olsza zielona.

Olsza czarna (olcha)

Drzewo wysokości do 30 m, ma wyraźny pień wykształcony w postaci strzały (jak u drzew iglastych), o średnicy dochodzącej do 80 cm, i wydłużoną koronę. Nazwa gatunkowa pochodzi od ciemnej kory. Liście długości 4—10 cm, odwrotnie jajowate lub owalne, zaokrąglone lub wycięte na szczycie. Brzeg liści podwójnie ząbkowany, na górze błyszczący, u dołu matowy.

Kwiatostany męskie wykształcają się późnym latem, a po przezimowaniu rozwijają się przed rozwojem liści. Owocostany w formie zdrewniałych nibyszyszek pozostają na drzewach długo po wysypaniu się owoców – malutkich orzeszków (wypadają w zimie). Drzewa rosnące na otwartej przestrzeni wykształcają kwiaty już w wieku ok. 10 lat, rosnące w zwartych grupach i w lasach w wieku 25–30 lat. Obficie kwitnie i owocuje w cyklach 2–3-letnich. Olsza czarna jest gatunkiem szybko rosnącym i żyje 100—120 lat.

Olsza czarna rośnie w dolinach rzek, na terenach zalewowych. Dominuje w lasach bagiennych. Towarzyszą jej m.in. wierzby i topole, wiązy, jesion, czeremcha, kalina, kruszyna. W Polsce występuje na obszarze całego kraju.

Olsza szara

Drzewo o wysokości do 20 m, średnicy pnia do 50 cm i wysokiej, jajowatej koronie. Liście olszy szarej, długości 4—10 cm i szerokości 3—7 cm, są eliptyczne lub jajowate z zaostrzeniem na szczycie i zaokrągleniem u nasady. Górna powierzchnia liści jest matowozielona, a dolna szarawa i owłosiona. Kwiaty męskie i żeńskie rozwijają się 2–3 tygodnie wcześniej niż u olszy czarnej. Pojedyncze egzemplarze olszy szarej na wolnej przestrzeni zakwitają w wieku 10–15 lat. Olsza szara co roku obficie kwitnie (u olszy czarnej wyraźny jest 2–3-letni okres intensywnego kwitnienia). Olsza szara w Polsce występuje pospolicie na południu kraju, w górach oraz na północ od Pojezierza Suwalskiego po Bory Tucholskie i Wysoczyznę Dobrzyńską. Wzdłuż Wisły i jej dopływów dochodzi do Bałtyku, tworząc mieszańce z olszą czarną. Dzięki przenoszeniu nasion przez rzeki i sadzeniu (głównie na terenach poprzemysłowych) olsza szara rozprzestrzeniła się na nizinach.

Olsza zielona

Olsza zielona, zwana też kosą olchą, jest krzewem o wyprostowanych gałęziach i licznych krótkich pędach. Dorasta do 2 metrów wysokości. W Polsce występuje jedynie w zachodnich Bieszczadach od 600 m n.p.m. do szczytów gór (poza górną granicą lasu). Często występuje wraz z sosną kosodrzewiną. Olsza zielona kwitnie później niż olsza czarna i szara, a jej pyłek może być źródłem alergenu odpowiedzialnego za występowanie objawów alergicznego nieżytu nosa, a nawet astmy pyłkowej na terenach powszechnie uznawanych za bezpieczne dla osób z pyłkowicą (w górach).

Alergeny pyłku olszy pojawiają się w powietrzu atmosferycznym bezpośrednio po alergenach pyłku leszczyny. W punktach pomiarowych zlokalizowanych w centralnych częściach dużych aglomeracji stężenie pyłku olszy osiąga bardzo wysokie wartości, a na terenach podmiejskich może być ekstremalnie wysokie. Ryzyko kontaktu z alergenami pyłku olszy jest bardzo duże, mimo że chorzy przebywają poza pomieszczeniami zamkniętymi przez stosunkowo krótki czas (okres końca zimy i początku wiosny). Podobnie jak w przypadku pyłku leszczyny, w tym czasie, z uwagi na niską temperaturę powietrza i oszczędność energii potrzebnej do ogrzewania pomieszczeń (zamknięte okna), przedostawanie się alergenów pyłku olszy do wnętrza pomieszczeń mieszkalnych i biurowych jest częściowo ograniczone.

Uwaga! Częste reakcje krzyżowe z alergenami pyłku brzozy i leszczyny oraz alergenami pokarmowymi, np. alergenami jabłka, brzoskwini i orzechów laskowych.

Okres pylenia olszy

Pyłek olchy osiąga bardzo wysokie stężenia w atmosferze. W ostatnich latach obserwuje się wzrost stężeń maksymalnych pyłku olszy odnotowywanych w punktach pomiarowych w Polsce i w Europie. Zauważa się także wcześniejszy początek sezonu pylenia olszy oraz wcześniejsze osiąganie szczytu pylenia.

Zjawiska fenologiczne, m.in. kwitnienie i pylenie, charakteryzują się wyraźną okresowością związaną ze zmianą pór roku i czynnikami pogodowymi. Terminy początku sezonu oraz intensywność pylenia są uzależnione przede wszystkim od temperatury powietrza zimą i wczesną wiosną. Dojrzewanie pyłku w pylnikach jest inicjowane przez określoną dawkę energii termicznej, po osiągnięciu której następuje proces uwalniania pyłku. Natomiast intensywność pylenia oraz ogólna liczba ziaren pyłku wyprodukowanych przez roślinę jest uzależniona od warunków meteorologicznych, jakie panują w okresie pylenia, w okresie bezpośrednio poprzedzającym okres pylenia oraz od warunków panujących w okresie tworzenia się pylników, a więc w końcu sierpnia i we wrześniu roku poprzedzającego.

Progowe stężenia niezbędne do wywołania objawów alergicznych u osób uczulonych na alergeny pyłku olszy
Nasilenie objawów Stężenie alergenu
(ziarna pyłku/m3 powietrza)
pierwsze objawy 45
objawy u wszystkich osób uczulonych na alergeny pyłku olszy 85
objawy nasilone 95
objawy duszności 1200

Objawy uczulenia

Pyłek olszy jest po pyłku brzozy najczęstszą przyczyną okresowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek w okresie wiosennym. Objawy kliniczne u osób uczulonych na alergeny pyłku olszy pojawiają się nagle, bez stopniowo się rozwijających objawów wstępnych, zauważalnych w przypadku uczulenia na inne alergeny. Jest to spowodowane zwykle gwałtownym początkiem pylenia olszy i wystąpieniem bardzo wysokich wartości stężenia pyłku w pierwszych dniach sezonu. Dominują objawy typowe dla okresowego alergicznego nieżytu nosa i spojówek:

  • wodnista wydzielina
  • świąd nosa
  • kichanie
  • upośledzenie drożności nosa
  • łzawienie, zaczerwienie i pieczenie spojówek.

Ważne! W dniach, kiedy w powietrzu jest wysokie stężenie pyłku olszy, szczególnie u osób z objawami niedrożności nosa, występują objawy astmy pyłkowej (duszność, napadowy kaszel, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej).
Zobacz: Alergiczny nieżyt osa, Alergiczne zapalenie spojówek.

12.11.2012
Zobacz także
  • Reakcje krzyżowe u chorych z uczuleniem na alergeny pyłku roślin
  • Uczulenie na brzoskwinię
  • Uczulenie na jabłko
  • Pyłek brzozy
  • Pyłek leszczyny
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ostre, okresowe i przetrwałe alergiczne zapalenie spojówek
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Alergia pokarmowa
  • Testy skórne
  • Obrzęk naczynioruchowy
  • Próba prowokacyjna z alergenem
  • Alergiczny nieżyt nosa
  • Dieta dla osób dorosłych z alergią na białka jaja
  • Astma aspirynowa
  • Nieżyt nosa
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta