×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Pyłek brzozy

Dr med. Piotr Rapiejko ("Alergeny pyłku brzozy")
Prof. dr hab. med. Edward Rudzki ("Pyłek brzozy - odczyny krzyżowe", "Pyłek brzozy a zespół alergii jamy ustnej")

Alergeny pyłku brzozy są w Polsce, po alergenach pyłku traw, najczęstszą przyczyną objawów okresowego alergicznego nieżytu nosa zapalenia spojówek i atopowej astmy pyłkowej.

Alergeny pyłku brzozy

Aspekty botaniczne

W Polsce rośnie dziko 7 gatunków brzozy. Najczęstsze to: brzoza brodawkowata, brzoza czarna i brzoza omszona.

Okres pylenia brzozy

Alergeny pyłku brzozy są w Polsce, po alergenach pyłku traw, najczęstszą przyczyną objawów okresowego alergicznego nieżytu nosa, zapalenia spojówek i atopowej astmy pyłkowej (zobacz: Alergiczny nieżyt osa, Alergiczne zapalenie spojówek). Pylenie brzozy przypada w Polsce na drugą połowę kwietnia i pierwsze dni maja. Pyłek brzozy osiąga bardzo wysokie stężenia w powietrzu atmosferycznym, a stopień nasilenia objawów chorobowych zależy od miejsca pobytu osoby uczulonej.

Składniki zanieczyszczeń powietrza mogą wpływać na pyłku właściwości uczulające ziaren pyłku. Stwierdzono, że brzozy rosnące na terenach miejskich w pobliżu ruchliwych ulic wydzielają więcej alergenów niż drzewa rosnące z dala od ruchu samochodowego. Z drugiej strony ozon, tlenki azotu i inne składniki zanieczyszczeń przemysłowych mogą uszkadzać nabłonek dróg oddechowych, ułatwiając wnikanie alergenów. Alergeny pyłku brzozy z uwagi na bardzo częste uczulenie na alergeny pyłku brzozy w Europie Centralnej i Północnej są najczęstszą przyczyną schorzeń alergicznych dróg oddechowych występujących wiosną.

Objawy uczulenia na pyłek brzozy

Objawy kliniczne u osób uczulonych na alergeny pyłku brzozy pojawiają się nagle, bez stopniowo rozwijających się objawów wstępnych, zauważalnych w przypadku uczulenia na inne alergeny. Jest to spowodowane gwałtownym początkiem pylenia brzozy i wystąpieniem bardzo wysokich wartości stężenia pyłku w pierwszych dniach sezonu pylenia. Dominują objawy typowe dla okresowego alergicznego nieżytu nosa i spojówek:

  • wodnista wydzielina
  • świąd nosa
  • kichanie
  • upośledzenie drożności nosa
  • łzawienie, zaczerwienie i pieczenie spojówek.

Ważne! W dniach o bardzo wysokim stężeniu pyłku brzozy w atmosferze, szczególnie u osób z objawami niedrożności nosa, występują objawy astmy pyłkowej (duszność, napadowy kaszel, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej).

W przypadku narażenia na bardzo wysokie stężenie ziaren pyłku brzozy można spodziewać się wystąpienia silnych objawów uczuleniowych, włączając w to objawy astmatyczne (zobacz: Objawy astmy). Stężenie wywołujące objawy u ponad 95% uczulonych w Polsce to około 80 ziaren pyłku brzozy w 1 m3 powietrza.

Pyłek brzozy – odczyny krzyżowe

Badania z lat ostatnich wykazały, że bardzo istotną cechą alergenów pyłku brzozy są odczyny krzyżowe. W następstwie tego u osób pierwotnie nadwrażliwych na pyłek brzozy wtórnie rozwija się OAS, czyli zespół alergii jamy ustnej (zobacz niżej: Pyłek brzozy a zespół alergii jamy ustnej). Dlatego też odczyny krzyżowe zasługują na osobne omówienie.

Pyłek brzozy jest w Polsce tym alergenem wziewnym, który najczęściej indukuje OAS, ale nie jedynym. Do innych należą przede wszystkim pyłki olchyleszczyny. Oba często dają odczyny krzyżowe między sobą i z pyłkiem brzozy. Wykazano, że w grupie osób jednocześnie nadwrażliwych na pyłki tych trzech drzew 95% jest uczulonych przez brzozę, a tylko 5% przez pozostałe dwa drzewa. W Polsce wyjątkowo indukują OAS także pyłki dębu i buku. W innych krajach do alergenów wziewnych często indukujących OAS należą pyłki cedru, cyprysuoliwki. Pyłki traw praktycznie nigdy nie są pierwotną przyczyną OAS, natomiast bywa nim pyłek bylicy. W USA chwastem indukującym OAS jest nieraz bylica. U osób pierwotnie uczulonych na pyłki brzozy i bylicy szczególnie często występuje uczulenie na seler. Mówi się wówczas o zespole brzozowo-byliczo-selerowym. Niekiedy w zespole tym pyłek bylicy bywa zastępowany przez pyłek babki. Jednak zespół brzozowo-babkowo-selerowy zdarza się ogromnie rzadko. W powstawaniu OAS nietypowym uczulającym chwastem jest bylica. Pyłek tej rośliny względnie często powoduje odczyny krzyżowe z melonem i może zastąpić pyłek drzew w indukowaniu OAS. W razie współistnienia alergii na pyłki brzozy i bylicy pewnego dodatkowego znaczenia nabiera również alergia na pyłki traw. U uczulonych jednocześnie na pyłki drzew, bylicy i traw OAS występuje częściej niż u nadwrażliwych tylko na pyłki drzew lub na pyłki drzew i bylicy. Natomiast warto powtórzyć, że alergia wyłącznie na pyłki traw praktycznie nigdy nie indukuje OAS. Rolę zwiększania częstości OAS przez dodatkowe uczulenie na pyłki bylicy i traw ilustrują następujące dane. W jednym z ośrodków w grupie 63 nadwrażliwych na pyłki brzozy, bylicy i traw przeciwciała IgE skierowane przeciwko antygenom jabłka stwierdzono aż u 53% badanych, natomiast wśród 293 osób z nieżytem nosa nadwrażliwych na pyłki pozostałych roślin taki odsetek wynosił zaledwie 0,6.

W powstawaniu zespołu alergii jamy ustnej pewną rolę odgrywa alergia subkliniczna ("niema"). W przypadku alergii wziewnej (na pyłki drzew, rzadziej traw) jej rola jest niewielka. Znacznie większe znaczenie ma natomiast w przypadku alergii pokarmowej. U pacjentów z OAS nietolerujących wielu owoców i/lub warzyw nieraz stwierdza się dodatnie wyniki prób punktowych lub RAST z innymi alergenami pochodzenia roślinnego, które osoby te aktualnie dobrze znoszą. Prawdopodobnie niekiedy subkliniczna alergia ma znaczenie rokownicze i zapowiada nietolerancję nowych owoców lub warzyw. Kiedy indziej jednak są to tzw. blizny immunologiczne, będące pozostałością alergii klinicznie jawnej, która już minęła. Należy pamiętać, że pyłek wszystkich wymienionych roślin początkowo daje odczyny krzyżowe z alergenami ciepłochwiejnymi owoców i warzyw, a dopiero po jakimś czasie z alergenami termostabilnymi.

Pyłek brzozy a zespół alergii jamy ustnej

Pierwotna alergia wziewna na pyłek brzozy i wtórne uczulenie na niektóre owoce i jarzyny są charakterystyczne dla zespołu alergii jamy ustnej (oral allergy syndrome - OAS). W typowych przypadkach OAS przebiega następująco. Zmiany chorobowe powstają u osób obciążonych atopią, szczególnie jeśli występuje ona u obojga rodziców (zobacz: Atopia). Inne choroby alergiczne współistnieją rzadko, jednak w dzieciństwie część chorych z OAS przechodzi atopowe zapalenie skóry, zazwyczaj krótkotrwałe i o niewielkim nasileniu. W kilka lub kilkanaście lat później występuje alergiczny nieżyt nosa, w Polsce prawie zawsze związany z pyleniem brzozy. Po jakimś czasie pojawiają się objawy OAS. Odsetek chorych, u których rozwija się OAS, jest różny (w poszczególnych ośrodkach 20-80% chorych z pyłkowicą). Jedni pacjenci źle znoszą tylko pojedyncze owoce i warzywa, ale inni - kilkanaście, a wyjątkowo nawet kilkadziesiąt.

Zmiany charakterystyczne dla OAS polegają przede wszystkim na pokrzywce kontaktowej i na obrzęku tkanek głębszych rąk i jamy ustnej. Nieraz powstaje także niezależny od pyłkowicy krótkotrwały nieżyt nosa (np. podczas obierania pomarańczy), zapalenie spojówek z obfitym łzawieniem czy chrypka. Wstrząs anafilaktyczny lub napad astmy zdarzają się zupełnie wyjątkowo. Stosunkowo częściej występuje duszność wywołana obrzękiem krtani (obrzęk Quinckego).

Nawroty dolegliwości zależą od spostrzegawczości i ostrożności chorego. U osób unikających źle znoszonych owoców i warzyw okresy bezobjawowe mogą trwać latami. Ostatnio stwierdzono, że chorym z OAS szkodzą także kremy zawierające produkty roślinne, na przykład owoc mango lub rumianek. W takich przypadkach w miejscu nałożenia kosmetyku powstaje obrzęk utrzymujący się bardzo długo. Stężenie całkowite IgE bywa tylko umiarkowanie zwiększone. Wyniki RAST i prób punktowych są dodatnie z dużą liczbą alergenów, nieraz także z takimi, które są klinicznie dobrze znoszone. W odróżnieniu od większości uczuleń pokarmowych nietolerancja owoców i warzyw obserwowana u chorych z OAS jest charakterystyczna dla ludzi dorosłych i nie występuje u dzieci.

Zdarzają się też przypadki nietypowe. Czasami chorzy odczuwają tylko świąd jamy ustnej i palców, ale nie mają żadnych objawów przedmiotowych. Nieraz nie obserwuje się nieżytu nosa, i (wyjątkowo) występuje tylko zapalenie spojówek. Stosunkowo częściej uczulenie na pyłek brzozy przejawia się wyłącznie dodatnim wynikiem próby punktowej i/lub RAST. W zupełnie wyjątkowych sytuacjach alergia pokarmowa poprzedza wziewną. Równie rzadkie jest uczulenie na pokarmy pochodzenia zwierzęcego (np. mięso kury). Czas występowania sezonowego nieżytu nosa zależy od warunków klimatycznych, a tym samym od miejsca zamieszkania. W Moskwie pylenie brzozy obserwuje się o kilka tygodni później niż w Warszawie, w Neapolu już pod koniec stycznia, a nawet pod koniec grudnia.

Chorzy na OAS powinni przed skosztowaniem nowego owocu lub warzywa trzymać go przez pewien czas w rękach. Jeżeli w ciągu 20-30 minut nie wystąpią żadne objawy, powinni mały kawałek wziąć do ust i przez kilkanaście minut go nie połykać. Niewystąpienie żadnych dolegliwości wskazuje, że dany owoc (lub warzywo) jest dobrze tolerowany. Taka profilaktyka daje nadspodziewanie dobre wyniki i powoduje, że u niektórych pacjentów latami nie występują żadne objawy. W przypadkach błędów dietetycznych należy przyjąć lek przeciwhistaminowy lub jednorazowo glikokortykosteroid, zwykle prednizon w dawce 30 mg. Adrenalinę powinni zawsze nosić przy sobie tylko bardzo nieliczni chorzy reagujący wstrząsem anafilaktycznym na orzechy, głównie arachidowe (zobacz: Alergia na orzeszki ziemne).

Opublikowano pojedyncze doniesienia o wpływie swoistego odczulania pyłkiem brzozy na nasilenie objawów OAS: w dwóch opisano zmniejszenie się objawów alergii pokarmowej, w trzecim - ich zaostrzenie. Obecnie skuteczność tej metody leczenia należy uznać za niewyjaśnioną.

12.11.2012
Zobacz także
  • Zespół alergii jamy ustnej
  • Alergeny krzyżowe
  • Pyłek olszy
  • Pyłek leszczyny
Wybrane treści dla Ciebie
  • Obrzęk naczynioruchowy
  • Nadwrażliwość na pokarmy
  • Testy skórne
  • Alergia pokarmowa
  • Nieżyt nosa
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Dieta dla osób dorosłych z alergią na białka jaja
  • Badanie cytologiczne wymazu z nosa
  • Alergiczny nieżyt nosa
  • Ostre, okresowe i przetrwałe alergiczne zapalenie spojówek
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta